Jever

Indeling van de regio Oostfriesland

Oostfriesland is tot 1754 in politiek opzicht een betrekkelijk zelfstandig gebied binnen Duitsland geweest. Na 1754 werd het ingelijfd bij Pruissen; daarna werd het een deel van het Koninkrijk Hannover; later werd het weer een Pruissische provincie.

In 1945 werd Oostfriesland een regio binnen de deelstaat Niedersachsen. Het is een regio in de zin van de EU en omvat het gebied tussen Dollart en Jade. Westelijk grenst het aan Nederland en oostelijk aan de monding van de Weser tot aan de grenzen van Oldenburg en Bremen./p>

Op het zgn. 'Oostfriese schiereiland' bevinden zich twee steden (Emden en Jever) en vier regio's (Aurich, Leer, Wittmund en Friesland). De lengte van het vaste land van noord naar zuid bedraagt ongeveer 75 km, van oost naar west ca. 80 km. Oostfriesland is helemaal niet zo vlak als algemeen wordt aangenomen: het hoogst is het duinengebied 'Holle Sand' (regio Leer).Deze duinen zijn ongeveer 30 km. van de kust verwijderd en 18,5 m. hoog. Het laagste punt, de vlakte bij Freepsum (tevens het laagste punt van Duitsland) ligt ca 2,5 m. onder normaal peil.

Jever landschap

Enkele opmerkingen m.b.t. de indeling

Het eigenlijke Oostfriesland (het voormalige vorstendom) bestond alleen uit de stad Emden en de regio Aurich, Leer en Wittmund met de Oostfriese eilanden. Het gebied van het huidige district Friesland behoorde tot het groothertogdom Oldenburg. Historisch en politiek gezien behoorde Wangerooge hier ook toe, alleen geografisch gezien behoort het tot de Oostfriese eilanden. Verder neemt de stad Wilhelmshaven een bijzondere positie in. In 1853 verkocht de staat Oldenburg 325 ha. aan de oever van de Jadeboezem aan Pruissen, dat hier een haven voor de marine aanlegde. De in de loop van de tijd ontstane nederzetting was dus een Pruissische enclave in het groothertogdom Oldenburg.

Jever in 1843 Jever, 1843

De huidige indeling met 8 gemeenten, waarvan iedere gemeente bestaat uit een aantal deelgemeenten, en 25 overige gemeenten (inclusief het district Friesland en de stad Wilhelmshaven) is ontstaan door de per 1 januari 1974 ingezette gemeentelijke herindeling. Daarvoor bestond Oostfriesland uit 327 gemeenten waarvan sommige heel klein, nauwelijks 50 ha. groot. Daarna volgde per 1 juli 1977 een herindeling van de districten: de voormalige districten Norden en Aurich werden tot een nieuw district Aurich samengevoegd. De vroegere districten Friesland en Wittmund werden verenigd, het gebied rond Varel behoorde echter niet meer daartoe. Hoofdstad van het nieuwe district werd Wittmund. De stad Emden en het district Leer bleven bestaan, enkele omliggende dorpen werden bij de stad Emden getrokken.

Het samenvoegen van het 'Oostfriese' Harlingerland met het 'Oldenburgse' Jever is niet doorgegaan. Via de rechter verlangde het district Wittmund herstel van de situatie voor 1 januari 1980.

Zo zijn de vroegere grenzen van het vorstendom Oostfriesland weer ongeveer gelijk aan de districtsgrenzen, terwijl het district Friesland (thans behoort Varel weer daartoe) ongeveer het vroegere Oldenburgse gebied aan de Jade en de Noordzee omvat.

Het laatste restje Oostfriese zelfstandigheid ging tenslotte verloren in 1978 toe het district Aurich opgeheven werd en ingelijfd werd bij het district Weser-Ems met als hoofdstad Oldenburg. 514 jaar na het ontstaan van het graafschap Oostfriesland getuigt nu alleen het Oostfriese landschap nog van het vroegere zelfbestuur.

Oostfriesland bestond in 1939 uit 300.000 inwoners. Door de komst van vluchtelingen was het aantal inwoners in 1946 gestegen tot 365.000. In 1948 leefden hier zelfs over de 390.000 mensen. De telling van 1950 gaf het volgende beeld: 300.000 inheemsen, bijna 68.000 ontheemden, ongeveer 14.000 tijdelijke inwoners en 6.000 personen uit het voormalige door de Russen bezette deel van Duitsland, in totaal ongeveer 388.000 mensen.

De laagste stand, na de Tweede Wereldoorlog, werd bereikt in 1958 met ongeveer 358.000 bewoners. In 1970 bedroeg het aantal inwoners 400.000 en in 1968 al weer 415.600 mensen.

De oppervlakte van Oostfriesland bedraagt nu 3.850 km², met over de 627.000 inwoners (gemiddeld 162 inw/km²). Oostfriesland is momenteel een regio in de zin van de EU en de Oostfriezen worden door de Bondsregering van Duitsland als minderheid beschouwd.

Nu bestaat de regio uit het totale land tussen Dollart en de monding van de Weser en bevat het de hierboven vermelde districten en steden.

Geschiedenis van Jever(land)

Het Jeverland is al voor de middeleeuwen een marktplaats voor de handel geweest, maar Jever heeft pas in l536 stadsrechten gekregen en dat alleen om strategische redenen.

Oost Friesland werd in de late middeleeuwen geregeerd door 'Hoofdmannen', de plaatselijke leiders die oorspronkelijk verkozen werden, maar later erfelijk de macht uitoefenden. Voortdurend vochten ze met elkaar om hun macht te vergroten. De Hoofdman van Jever, Edo Wiemkens, begon in 1400 een burgt te bouwen met wallen en een gracht. Hij was voornamelijk in strijd met het geslacht Cirksena, dat probeerde ook het Jeverland in hun macht te krijgen. Jever werd hierdoor vele keren verwoest en verbrand, de laatste malen waren 1517 en 1532.

In 1536 besloot Maria van Jever, die toen regeerde, om haar kasteel beter te kunnen verdedigen, een stad met wallen, grachten en poorten om het kasteel te bouwen. Een deel van de sterk verspreid levende landelijke bevolking moest hun huizen opbowen in dit gebied, om de oude kerk heen. Er waren toen ongeveer 1100 inwoners en 200 soldaten in Jever. De bewoners moesten voor de wallen zorgen en het voedsel voor de soldaten leveren, maar waren daardoor van de meeste andere belastingen vrij gesteld. Jever is daarna grote tijd niet meer aangevallen. Ook tijdens de 30-jarige oorlog, 100 jaar later, wisten de graven van Oldenburg, die toen in Jever regeerden, neutraliteit te bewaren, hoewel er verder in Oost Friesland veel gevochten en verwoest werd.

Jever in 1671 Jever, 1671

In de 18de eeuw was de economische toestand in Jever niet zeer rooskleurig en daarom oefende de vrijheid en welvaart in het zo nabije Holland een grote aantrekkingskracht uit. Met name met Amsterdam waren veel handelsbetrekkingen; in Jever waren 34 Amsterdamse handelskantoren gevestigd. In de periode tussen 1793 en 1818 werd Jeverland weer herhaalde malen aangevallen. Van 1793 tot 1807 was Jever in Russische handen, van 1807 tot 1810 in Hollandse, die op hun beurt weer werden opgevolgd door de Fransen tot 1813. Voor de tweede keer viel Jeverland onder Russisch bewind, waarna eindelijk in 1818 Jever weer enige rust kreeg en de tweede Oldenburgse tijd een feit was. Uiteindelijk werd in 1945 Oostfriesland als district en Oldenburg als bestuursgebied in Nedersaksen ingelijfd.

De taal

Naast het ambtelijke hoogduits is in Oostfriesland het Oostfriese Nederduits (plat-Duits) ook vandaag de dag nog in gebruik. Van veel oude bronnen is de inhoud in het plat-Duits. Ambtelijke dokumenten uit het jaar 1600 zijn meestal in een Nederduitse ambtstaal, die zich in Noordduitsland had ontwikkeld, nadat het Latijn na de reformatie zijn betekenis had verloren. Bovendien was in het verleden van tijd tot tijd het Nederlands de ambtelijke taal (Oostfriesland werd een tijd sterk beïnvloed door Nederland). Bij het bestuderen van zeer oude bronnen verkrijgt het oud-Nederduits en uiteindelijk de oud-Friese taal de overhand op het gebruikelijke Latijn. De oud-Friese taal lijkt veel op de oud-Engelse taal en is daar ook aan verwant.

Voorbeeld van de oud-Friese taal:
(uit het bruidsgedicht van Imel Agenna von Upgannd)

Sa in mei de wyt and klockheed sa geweisen,
als wel veel ad're sa deerum seen('hag) verheisen,
als men wel veel kunn sek'in use fadersloend jeff
That ye heed' dreemed, als by aelders de poeten
op Parnaszo den birg, ye scholde my formeiten,
to makie een gedicht, That, fon weerdy shold seyn
to kumen aen Thet liacht and aller Manschen schyn.
Ye wuld en breidlofsleed oendreipe jiuw to singen
Weerin ye melde wuld' fonn wonderlyke dingen,...

Kerkelijke indeling en kerkboeken

In kerkelijk opzicht is Oostfriesland na de reformatie overwegend protestants. Tijdens de tegenreformatie dringt de rooms-katholieke invloed tot Papenburg door. Zo is tot het jaar 1900 ongeveer de volgende indeling voor genealogisch onderzoek belangrijk:

Regio Friesland (bestuur in Jever)

607,50 km²., 97.929 inwoners, (161,2 inw/km².: stand per 30-6-1995), waypoint (JEVER AB), Duitsland, 53.32.008, 007.53.322.

Jet Spaink, met dank aan www.fryskeside.nl, www.backerdirks.com.