[Column uitgesproken op de VVOJ-avond over de Panama Papers, Pakhuis de Zwijger / Amsterdam, 13 april 2016]
Binnen 24 uur na de bekendmaking van de Panama Papers was het hele scala aan reacties al voorbijgekomen. Dit wisten we toch allemaal allang al, niks geen nieuws; dit was een ‘goed georkestreerde actie’ van de CIA, gericht tegen Putin; deze onthulling zorgt er hooguit voor dat burgers hun vertrouwen in de politiek verder verliezen; de ICIJ [the International Consortium of Investigative Journalists] wordt betaald door George Soros en/of de VS dus dit kán niet deugen; iedereen wil toch belasting ontwijken, dus wat is er nu eigenlijk mis met die offshore constructies?
Het was kortom feest voor complotdenkers en cynici.
Het was óók een feest voor tal van belastingdiensten op de aardbol. Bij onze eigen blauwe dienst ging de champagne na verluidt daags erna open, en staatssecretaris Eric Wiebes meldde gisteren dat de aangiftes van alle Nederlanders die in de Panama Papers voorkomen, met deze nieuwe kennis in het achterhoofd nogmaals zullen worden doorgespit. Over in het buitenland weggemoffeld geld zullen forse boetes worden geheven, tot wel driemaal het oorspronkelijke bedrag, beloofde hij.
…Terzijde: hier past een herhaald pleidooi voor het vindersloon. Laat in hemelsnaam een percentage van de naheffingen en boetes die belastingdiensten opstrijken door het uitputtende werk dat onderzoeksjournalisten hebben verricht, structureel ten goede komen aan organisaties als het ICIJ en het OCCRP [the Organized Crime and Corruption Reporting Project] – zij verenigen en faciliteren immers de journalisten die dergelijk subliem speurwerk verrichten. Zij zijn degenen die momenteel regelmatig tientallen miljoenen, ja soms honderden miljoenen euro’s, in de kassen der de belastingdiensten doen vloeien [denk aan de VimpelCom-zaak, en de kwestie TeliaSonera], en daarvoor persoonlijk geregeld forse risico’s lopen…
De complotdenkers laat ik aan hun lot over. Wie meent dat de publicatie van de Panama Papers slechts bedoeld is om de concurrentie uit te schakelen (te weten Mossack Fonseca), opdat de rijken voortaan uitwijken naar Nevada in plaats van Panama of de Seychellen, is voor rationeel debat verloren, evenals de mensen die wel jammeren dat Putin wordt geïmpliceerd maar die niet zien dat Porosjenko harder werd gepakt.
Met de cynici heb ik wel een appeltje te schillen. Inderdaad: we zoeken allemaal naar aftrekposten wanneer we gebogen zitten over onze aangifte. Maar het gaat niet om aftrekken. We hebben het over het doelgericht verstoppen, verhullen, wegwerken en witwassen van immense sommen geld; over een bedrijfstak die een miljardenbusiness heeft gemaakt van het anonimiseren en doorsluizen van biljoenen, en wier hoofddoel het is om belastingdiensten om de tuin te leiden. Dit is geen aftrek- maar een verneukindustrie.
Inderdaad: we wisten dat Ikea, Starbucks, Google, Apple en Facebook soms rare deals hebben met belastingdiensten. Maar gelukkig worden die deals steeds vaker op hoog niveau teruggefloten. Wat we echter niet wisten is hoe groot de offshore-industrie is, hoe ingenieus zij te werk gaat, hoe nauw onder- en bovenwereld erin verweven zijn. De vergelijking met Edward Snowden drong zich op: iedereen die zich verdiepte in surveillance kon bevroeden dat er meer getapt en gevolgd werd dan bekend was. Pas door Snowdens gedetailleerde onthullingen werd duidelijk hoe grootschalig, fijnmazig en vooral: hoe ongecontroleerd burgersurveillance zich had ontwikkeld: het was een complete industrie, geschoeid op buiten- en bovenwettelijke bevoegdheden.
De publicatie van de Panama Papers geeft hoop. Juist in een periode dat mensen zich verbazen dat bedrijven als Ikea minder belasting betalen dan een doorsnee middenstander, zich verontwaardigd betonen over IP-rechten als kennelijk geaccepteerde aftrekpost voor een koffiegigant en zich afvragen waar publieke investeringen in zorg, onderwijs en infrastructuur nog van betaald moeten worden wanneer de rijken en superrijken hun geld onzichtbaar maken, zijn de Panama Papers een godsgeschenk.
Dat vergt wél dat we gaan nadenken over economie. Willen we een financiële structuur waarin winst vrijelijk wordt weggesluisd en verlies wordt afgewenteld op de staat, en dus: op burgers? Willen we een overheid die de belastingen van de middenklasse verhoogt en tegelijkertijd de superrijken ontziet? In New York publiceerden bijna vijftig miljonairs een open brief aan gouverneur Cuomo, waarin ze hem vroegen hen in hemelsnaam zwaarder te belasten: for the public good. In Europa wordt nagedacht over een systeem dat de winst en verliesrekening van multinationals per land verrekent. De kunstmatige winstverlaging van Uber en AirBnb heeft ineens ieders volle belangstelling. Nobelprijswinnar Mohammad Yunus, de bedenker van het microkrediet, propageert tegenwoordig een systeem waarin investeren belangrijker is dan winst maken.
De Panama Papers beschrijven geen incident. Ze leggen een structureel probleem bloot: de dodelijke uitholling van de burgereconomie en van de staatsfinanciën.
Zwelg niet in complotten of cynisme. Onderzoeksjournalisten hebben een flinke tik uitgedeeld aan duizenden amorele rijken. Nu is het aan burgers en politici om het stokje over te nemen.
Helder stuk. (En mi. terecht dat je alu-hoedjes aan hun lot overlaat).
Mbt de suggestie dat het slechts oer bealstingafterk gaat kwam ik dit inzichtelijke plaatje nog tegen met een hele serie van motieven (van legitiem tot frauduleus) om gebruik te maken van genoemde constructies: http://p.hue.sk/whyuseshell
Karin,
Jij spreekt van cynisme, maar volgens mij is dat gewoon realiteit.
Er zullen altijd arme landen zijn – rara hoe komt dat toch, zou het westen daar iets mee te maken (gehad) kunnen hebben – die maar wat graag die rijken willen huisvesten tegen een aanzienlijk lager belastingtarief dan de rijkere landen rekenen. Zels 0,5% belasting levert voor zulke landen dan al heel veel op.
En Nederland denkt dan: “Akkiebah, wat zij kunnen dat kunnen wij ook.” Zitten wij dan fout, als wij dat graantje niet meepakken of zijn we stom, als we dat niet doen?
Trouwens, wat maakt het uit, als Poetin een brievenbus aan een boom in Den Haag heeft gepsijkerd? Zolang dat ‘bedrijf’ hier niet van infrastructuur en sociale lasten profiteert, is er naar mijn idee weinig aan de hand. Waarom zouden ze dan hier belasting moeten betalen? Ze profiteren dan immers ook niet van de bestedingen daarvan?
Dan nog iets. Tsja, ‘Panama’ is nu dan ontmaskerd, maar ach, als er helemaal geen land meer te vinden is waar de rijken hun brievenbussen kunnen ophangen, dan kopen ze er toch eentje? O wacht, dat gebeurt natuurlijk al.
Ze kunnen ook een eilandje in de Grote Oceaan kopen – wel rekening houden met de zeespiegelstijgng…. – en daar hun brievenbussen aan de plaatselijke palmboom ophangen. Tegen de tijd dat wij daar met een vliegdekschip aan komen varen, gaan ze wat zitten muisklikken en…. het geld staat op een volgend klein eilandje, want uiteraard hebben ze meerdere backuplandjes. Kat en muis wordt zo een heel voorspelbaar spel.
Ik kan mij niet aan het beeld onttrekken van een paard dat een vlieg probeert weg te jagen door met zijn huid te trillen. De vlieg wordt idd verjaagd, maar…… landt vervolgens ergens anders. Wij kunnen zo af en toe met onze huid trillen, maar zo hupsen de rijken over de aardbol.
En waar gaat het in de media over: Over Seedorf die naar mijn idee goudeerlijk is en over Messi die nu al een paar weken van de leg is. Of dat door zijn ‘ontmaskering’ komt, is moeilijk te zeggen.
Janus.
Janus @ 2: Het gaat niet om ‘een graantje meepikken’, het gaat om illegaal geld wegsluizen uit landen. Rijken (zowel mensen als bedrijven) in ontwikkelingslanden sluizen hun geld weg, en voorkomen daarmee dat ze lokaal de vereiste belasting afdragen. Zo holt Nederland met haar Zuidas arme landen leeg. Zegen dat wij gewoon ‘een graantje meepikken’, ja, dat is supercynisch.
Misschien is deze film wel aardig van toepassing:
https://en.wikipedia.org/wiki/They_Live
:)))
Janus @ 3: Over cynisme nog dit. Jij maakt je, blijkens de url waarnaa je naam verwijst, nogal druk om kinderprostitutie en de handel in meisjes. Het is goed om erbij stil te staan dat ook het geld dat in zulke wanpraktijken omgaat, door dergelijketrustkantoren wordt witgewassen. Graantje meepikken, tsja.
Karin @ 4 en 5,
Je hebt natuurlijk gelijk; ikzelf ben er ook allerminst voorstander van. Maar ik sprak even als advocaat van de Duivel.